Khám phá tuyệt tác mộc bản kinh phật chùa Vĩnh Nghiêm

Từ lâu chùa Vĩnh Nghiêm xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang đã được mệnh danh là “Đại danh lam cổ tự” nổi tiếng. Ngôi chùa này còn là trung tâm Phật giáo lớn nhất thời Trần, là viện khắc in và là nơi lưu trữ kho tàng di sản văn hóa đồ sộ quý giá của dân tộc Việt Nam. Trong đó, nổi tiếng là tuyệt tác mộc bản kinh phật được các vị cao tăng thiền sư phái Trúc Lâm in khắc xuất bản ở từng giai đoạn khác nhau.

Nguồn gốc hình thành Mộc bản kinh phật

Vào cuối thế kỷ 13, khi còn sơ khai sáng lập phái Trúc Lâm đã được Vua Trần Nhân Tông cho soạn thảo và biên tập, san khắc, ấn hành một vài tài liệu quan trọng trước để phổ biến giáo dục giáo lý của nhà Phật và tư tưởng hành đạo của các vị cao tăng phái Trúc Lâm. Nhưng vào một thời gian sau những chính sách độc đoán của giặc và cả những cuộc nội chiến cùng khí hậu khắc nghiệt đã khiến mộc bản bị hủy hoại và thất tán một phần lớn.

Khoảng đầu thế kỷ 20, trung tâm đào tạo giáo dục của giáo hội Phật giáo Việt Nam là chùa Vĩnh Nghiêm được chọn lựa là nơi cất giữ bảo toàn hồ sơ của mộc bản; bên cạnh đó, ngôi chùa được phát triển thành trung tâm ấn hành và xuất bản của Phật giáo Việt Nam cho tới ngày nay. 

Nội dung Mộc Bản kinh phật tại chùa Vĩnh Nghiêm

Tại chùa Vĩnh Nghiêm vào thời kỳ này, toàn bộ mộc bản kinh phật được biên soạn san khắc gồm 3.050 bản ván khắc và được lưu giữ tại 8 kệ sách trong chính điện, nằm trong đó hầu hết là kinh sách về luật giới nhà Phật. Đó là các tác phẩm giáo dục giáo lý nhà Phật của Tam thế tổ Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông (1258 – 1308), Pháp Loa Đồng Kiên Cương thiền sư (1284 – 1330), Huyền Quang Lý Đạo Tái thiền sư (1254 – 1334) cùng các vị cao tăng phái thiền Trúc Lâm Yên Tử. Đặc biệt tại chùa Vĩnh Nghiêm còn lưu giữ một số văn bản mộc bản in sớ, điệp, mà chỉ có Phật phái Trúc Lâm tồn tại còn các tông phái ở Ấn Độ, Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản… đều không có xuất hiện. Bên trong một số mộc thư giá trị còn ghi lại cách trị bệnh bằng thuốc nam và cách châm cứu với sơ đồ chỉ dẫn quý giá các huyệt chi tiết.

Tuyệt tác Mộc Bản kinh phật tại chùa Vĩnh Nghiêm

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được những người thợ thủ công nổi tiếng trên khắp cả nước chế và đặc biệt là thợ thủ công của Liễu Tràng – Hải Dương – một làng nghề khắc mộc bản chuyên nghiệp từ lâu đời. Các bộ mộc bản kinh phật đều được chế tác từ gỗ cây thị và khắc bằng chữ Hán cổ và chữ Nôm, còn một số ít được khắc và xen cài chữ Phạn. Khi chế tác các chữ trên mộc bản được khắc ngược trên hai mặt của mỗi ván gỗ với độ sâu khoảng 1 – 1,5mm. Bởi vậy, kỹ thuật khắc chữ cần chuyên nghiệp, hình ảnh trang trí phải được thực hiện đúng theo quy chuẩn của Việt Nam trên mỗi tấm ván. Toàn bộ trang sách sau khi in ra sẽ có khung viền và lề sách (biên lan), vị trí khắc của tiêu đề sách (bản tâm; gáy sách (ngư vĩ). 

Theo từng bộ khác nhau mà kích thước của mộc bản cũng khác nhau. Bản khắc lớn nhất hiện nay có chiều dài hơn 100cm và rộng tới 50cm; bản nhỏ nhất chỉ khoảng 20 x 15cm. Mộc bản tại chùa Vĩnh Nghiêm chứa đựng những giá trị tư tưởng và giáo lý sâu sắc của nhà Phật và đánh dấu quá trình phát triển mạnh mẽ của hệ thống văn chữ Nôm qua từng thời kỳ. Và đây còn là một tác phẩm nghệ thuật ấn tượng tuyệt mỹ của dân tộc Việt Nam, chúng mang tính độc nhất và nguyên gốc tạo ra giá trị văn hóa hiếm có của nền văn học quốc gia. 

Vào ngày 16/05/2012, thế giới đã ký xác nhận công nhận Mộc bản Kinh Phật Thiền phái Trúc Lâm tại chùa Vĩnh Nghiêm là Di sản Tư liệu thế giới tạo dấu ấn lịch sử cho các thời kỳ dân tộc.

Kho tàng mộc bản kinh Phật tại chùa Vĩnh Nghiêm – Bắc Giang là những tuyệt tác vô cùng giá trị bởi những thông tin phong phú ở nhiều lĩnh vực khác nhau được ghi chép đúc rút qua nhiều thời đại như: tôn giáo, văn học, ngôn ngữ, y học hay mỹ thuật…